Peygamberimizin öğrettiği görgü kuralları (sünnetler) nelerdir?

Peygamberimizin öğrettiği görgü kuralları (sünnetler) nelerdir?

Değerli kardeşimiz,

Peygamberimizin Aleyhisselâm sünnetleri çok geniştir. Bu bakımdan hepsini burada anlatmamız mümkün değildir. Peygamberimizin sünnetlerini anlatan eserlere bakmanızı tavsiye ederiz.

İslâm; doğumdan ölüme kadar hayatın ne şekilde yaşanacağını, davranışların nasıl olacağını, iç ve dış dünyamızın ne şekilde bir yapıya kavuşturulacağını tespit etmiştir. Madden ve mânen sağlıklı bir fert, sağlıklı bir aile ve sağlıklı bir toplumun yolu İslâm'ın emrettiği hayat tarzını yaşamak ile mümkün olabilecektir.

Her Hayrın Başı Besmeledir:

Her hayırlı işe "Bismillahirrahmanirrahim" ile başlanır. Sonunda da "elhamdülillah" denir. Sevgili Peygamberimiz Aleyhisselâm:

"Bir işe besmele ile başlanılmaz, sonunda da elhamdülillah denmezse o işte hayır olmaz." buyurmuştur. Çünkü besmele çekerek kul ile Allah arasındaki gerçek alâka kurulmuş olur. Nerelerde besmele çekilir veya çekilmez bir kaç misal verelim:

- Yemek yemeğe, abdest almaya ve hayırlı işe başlarken besmele çekmek sünnettir...

- Tuvalete girerken besmele çekmek mekruhtur...

- Haram olan bir şeyi yapmaya başlarken besmele çekmek haramdır.

Selam Verme Adabı:

Müslümanlar birbirleri ile karşılaşınca selamlaşır ve tokalaşır. Selam vermek sünnet, verilen selamı almak farzdır:

1. İslam'ın emrettiği selamı unutma.

2. Tanıdığın veya tanımadığın Müslümanlarla karşılaştığın zaman selam vermeyi ihmal etme.

3. Selam verme şekli şöyle:
     a) Binek üzerinde olan yürüyene,
     b) Yürüyen oturana,
     c) Az kişiler çok kişilere,
     d) Küçükler büyüklere selam verirler.

4. Verilen selama onun misliyle veya ondan daha güzel bir şekilde cevap ver.

5. Konuşmadan önce selam ver. Peygamberimiz bir Hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyor:

Konuşma Adabı:

Şahsımıza karşı vazifelerimizden biri de dilimizi terbiye ve islah etmektir. İnsan iyi ve kötü birçok şeyi dilinden bulur. Birçok insan dili sebebiyle en büyük musibetlere uğramışlardır. İnsanları cehenneme sürükleyip götüren de dilleridir.

1. Söylediği sözün nereye varacağını, düşünmek.

2. Dünya ve ahiret için faydası olmayan sözleri söylememek.

3. Sözleriyle kimsenin gönlünü kırmamak.

4. Musibet ve felaket getireceğinden korktuğu şeyi söylememek.

5. Konuşurken başkasının sözünü kesmemek.

6. Bir insanı över veya yererken aşırı gitmemek.

7. Büyüklerin yanında yüksek sesle konuşmamak.

8. Boşboğazlık, gevezelik etmemek.

9. Söylerken ağzını eğip büzmemek, avurt çatlatmamak, ustalık, bilgiçlik satmamak.

10. Konuşurken karşısındakini hiçe sayarak ukalalık yapmamak, onun sözlerinde ayıp ve kusur aramamak.

11. Dilini lanete, küfüre ve kaba konuşmaya alıştırmamak.

12. Kendisine verilmiş bir sırrı başkasına söylememek.

13. Yalan yere bir söz vermemek, yapamayacağı bir şeyi söylememek.

14. Yalan söylemekten, yeminden, gıybet etmekten, koğuculuktan sakınmak.

15. Başkalarıyla alay etmemek, kimseye kötü bir ad takmamak.

Eve Giriş Çıkış Adabı

1. Kapının sağında veya solunda durmak.

2. Kapıya üç defa vurmak, izin verilir ise, içeriye girmek, izin verilmez ise geri dönmek.

3. Eve girince ve çıkarken "Esselamü Aleyküm" diyerek selam vermek.

4. Evden çıkınca "Bismillahi tevekkeltü al-Allah la havle vela guvvete illabillah" demek.

Yemek Yeme Adabı

1. Sofra hazırlanırken yardımcı olmak.

2. Yemekten önce ve sonra elleri yıkamak.

3. Büyükleri sofraya oturmadan sofraya oturmamak.

4. Besmele çekip, Allah'a vermiş olduğu nimetler için şükür etmek.

5. Yemeğe önce yaşça veya mevkice büyük olan kişinin başlaması uygundur

6. Sağ eliyle yemek.

7. Lokmayı ağza göre almak ve iyice çiğnedikten sonra yutmak.

8. Lokmayı yutmadıkça ikinci lokmaya el uzatmamak.

9. Önündeki yemeği soğutmak için, yemeğin içine üflememek.

10. Başkalarını tiksindirecek, iğrendirecek harekette bulunmamak ve söylememek.

11. Ağızda yemek varken konuşmamak, gülmemek.

12. Başkasının lokmasına ve yediğine bakmamak.

13. Elini yemek kabına silkmemek ve lokmayı ağzına götürürken başını tabağa doğru uzatmamak.

14. Yemek seçmemeye özen göstermek.

15. Yemeği aynı kaptan yeyip, tabağın ortasından değil, kendi önünden yemek.

16. Lokmasını ve aldığı yemeği bitirmek.

17. Tabaklarda artık, sofrada kırıntı bırakmamak.

18. Toplu yemek yenirken herkes yeyip bitirmedikçe sofradan kalkmamak.

19. Yemek bitince "Elhamdülillah" demek.

20. Yemeği yapana teşekkür etmek.

21. Sofra kaldırırken yardımcı olmak.

22. Yemek sonrası elleri yıkamak, dişleri fırçalamak.

23. Sokaklarda yemek yememek ve içmemek.

24. Gezinerek yemek yememek.

25. Helalinden, temiz yemek ve Allah'a şükretmek.

26. Acıkmadan yemek yememek. Bir hadis-i şerifte buyurulmuştur:

"Sizden biriniz yiyeceği zaman sağ eli ile yesin, içeceği zaman da sağ eli ile içsin. Zira şeytan sol eliyle yer, sol eliyle içer." (bk. Müslim, Eşribe, 104-106)

Suyu İçme Adabı

1. Besmele çekmek.

2. Suyu bardaktan (veya tasdan) içmek.

3. Suyu oturarak içmek.

4. Bardağı sağ el ile ağıza götürmek.

5. Bardağın içine nefes vermemek.

6. Suyu üç yudumda içmek sonunda "Elhamdülillah" demek; su içmenin adaplarındandır.

Tuvalet Adabı

1. Tuvalete girmeden önce "Eüzü Besmele" çekmek.

2. Sol ayak ile girmek.

3. İhtiyacı ayakta değil, oturarak gidermek.

4. Tuvalette konuşmamak, bir şeyler yememek, oyalanmamak.

5. Tuvaletten çıkmadan temizlik kontrolü yapmak (elleri yıkamak).

6. Sağ ayak ile çıkmak. Çıkınca "Gufraneke" demek, adaptandır.

Yatma Adabı

1. Yatmadan önce elleri yıkamak.

2. Dişleri fırçalamak.

3. Kıyafetlerle değil, pijamalarla yatmaya özen göstermek.

4. Giysilere sağdan giymeye başlamak.

5. Besmele çekip sağ tarafa doğru dönüp yatmak.

6. Yatmadan önce dua etmek, adaptandır.

Göz Kulak Gibi Azaların Terbiyesi

Müslüman'a başkalarının kanı, ırzı, namusu, malı haramdır. Kendisinin olmayan herhangi bir şeye kötü gözle bakmamak, kendi canı, namusu, malı nasıl mukaddes ise, başkalarınınkini de aynı şekilde kabul etmeli, kendini tamamen haramdan ve kendisine ait olmayan her şeyden çekmek İslâm'ın emridir.

Toplantılarda Adab

Kur'an-ı Kerim ve Hazret-i Peygamber Efendimiz Aleyhisselâm bir mecliste nasıl davranılacağını bildirmiştir.

1. Bir toplantıya herkesi iğrendirecek elbise ile, fena kokularla gitmemek,

2. Mecliste daima güler yüzlü olup, ekşi suratlı ve geveze olmamak,

3. İleri geçip oturmamak, hakkı olmadıkça ileriye geçmemek,

4. Kendisinden yaşça ve bilgice yüksek olanlara hürmet etmek,

5. Anası, babası veya hocasına daha çok hürmetli olmak,

6. Oturanlara sıkıntı verecek hallerden sakınmak,

7. İki kişi arasına oturmak lazım gelirse, onların iznini istemek,

8. Sonradan gelene yer göstermek,

9. Kendisinden büyük olanların yanında ayak ayak üstüne koymamak,

10. Ev sahibinin, misafiri uğurlaması,

11. Kalabalık içinde iki kişi arasında gizli konuşulmaması,

12. Esnememek, mecbur olursa eli ile ağzını kapamak,

13. Öksürme veya geğirme ile çevreyi rahatsız etmemek, tiksindirmemek,

14. Meclis ve toplantılarda edebe riayet etmek.

Komşularımıza Karşı Vazifelerimiz

Aile ve akrabamızdan sonra bize en yakın olan komşularımızdır. Komşularımıza olan vazifelerimizin başlıcaları şunlardır:

1. Komşulara el ve dil ile eziyet etmekten kaçınmalıdır. Evde gürültü yapmak, dökülen çöplerle komşuları zor durumda bırakmak, vb. Müslümanlıkla bağdaşmaz. Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:

"Allah'a ve ahiret gününe İman eden komşusuna eziyet etmesin." (Müslim, İman, 73, 75)

2. Komşusunu çaresizlik içinde gören kimse, onun yardımına koşmalıdır. Cenab-ı Hak bir ayet-i kerimede komşuya iyilik edilmesini tavsiye etmektedir. (Nisa, 4/36)

3. Komşunun evini, kendisinin bulunmadığı zamanlarda korumak,

4. Komşuları zaman zaman ziyaret etmek, hastalandıklarında kendileriyle yakından ilgilenmek, komşu hakkının önemini Peygamber Efendimiz Aleyhisselâm şu hadisi şeriflerinden daha iyi anlamaktayız:

"Cebrail, bana durmadan komşuya iyilik yapmayı tavsiye etti. Bu sıkı tavsiyeden, komşuyu komşuya mirasçı yapacağını zannettim." (Buhârî, Edeb, 28; Müslim, Birr ve Sıla, 140: 141)

Komşumuz Müslüman olmasa bile onlarla iyi geçinmek (örnek olmak), eziyet etmekten sakınmak, iyi davranışlar içinde bulunmalıyız.

Misafirlere Karşı Vazifelerimiz

Misafirleri güzel bir şekilde ağırlamak, Müslümanlığın emirlerindendir. Peygamber Efendimiz Aleyhisselâm, kendisini ziyarete gelenlere elinde bulunan yiyeceklerden bol bol yedirir, hatta ev halkıyla birlikte geceyi aç olarak geçirdiği zamanlar da olurdu. Bir hadisi şeriflerinde şöyle buyurulmakta:

"Allah'a ve kıyamet gününe iman eden kimse, misafirine ikram etsin." (Buhârî, Edeb, 31, 85; Müslim, Îmân, 74, 75)

Atalarımız kahramanlığı ve dürüstlüğü yanında, misafirperverliği de, sahip olduğu eşsiz üstünlüklerindendir. Bugün yurdumuzun birçok Köylerinde, misafirler için ayrılmış özel yerler (köy odaları) vardır. Misafirlerimize karşı olan vazifelerimizden başlıcalar şunlardır:

1. Misafirleri güler yüz ve tatlı dille karşılamak,

2. Yediğimiz içtiğimiz şeylerin en iyisini onlara sunmak,

3. Misafirlerin üzerine fazla düşüp onları sıkmamak,

4. Misafirlerin yanında çocukları ve hizmetçileri azarlamamak,

5. Topluluklarda dikkat ettiğimiz önemli noktalara, misafirlerin yanında da dikkat etmek.

Ziyaretlerin Adabı

Müslümanların birbirlerini ziyaret etmeleri, aradaki sevgi, saygı ve dayanışmayı kuvvetlendirir. Zaman zaman akraba, yaşlı ve hasta kimseler ziyaret edilmek suretiyle gönülleri alınmalıdır. Ancak ziyaretlerin, usulüne uygun olarak yapılması gerekir. Ziyaretlerle ilgili edepleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Ziyaretlerin vakti iyi seçilmelidir. Uyku, yemek ve iş zamanlarında ziyarete gidilmemelidir.

2. Ziyaretlere giderken, temiz ve düzgün elbiseler giyilmelidir.

3. Ziyaret edilen evin kapısı çalınmalı, ev sahibi izin verdikten sonra içeri girilmelidir.

4. Ziyaret sırasında güler yüz gösterilmelidir.

5. Ziyaretine gidilen evde bulunanların, sevinçleri ve kederleri paylaşılmalıdır.

6. Ev sahibinin işi varsa, ziyareti uzatmadan müsaade isteyerek ayrılmalıdır.

7. Ziyaret edilen kimsenin yaş, akrabalık veya hastalık gibi durumları göz önünde bulundurularak, konuşma şeklinde dikkat edilmelidir.

8. Özellikle yaşlılar ile hastalar, sık sık ziyaret edilmelerini beklerler. Bu bakımdan bu kimselerin ziyaretleri diğerlerine göre daha fazla yapılmalıdır.

Not: Adab-ı muaşeret hakkında detaylı bilgi örnek ve kaynaklar için bk. Zeki Duman, Kur'an-ı Kerim'de Adab-ı Muaşeret (Görgü Kuralları)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet